قدس آنلاین - سندی که قرار است در راستای مأموریتگرایی آموزش عالی قدم بردارد. «سند آمایش» وزارت علوم بعد از ۶ سال بالاخره اسفندماه سال گذشته تدوین و تصویب شد. سندی که با در نظر گرفتن جغرافیای مورد نظر، فضاها، منابع و امکانات، در پی بهترین توزیع ممکن دانشجویان و استادان است. سندی که با اصلاح هرم دانشجویی تلاش دارد تا مسیر ورود دانش آموختگان به بازار کار را تسهیل کند.
سندی که با شناسایی توانمندی‌ها و زیرساخت‌های منطقه‌ای در راستای اهداف چشم‌انداز حرکت می‌کند. سندی که در پی ساماندهی و تجمیع واحدهای آموزش عالی دولتی است که تعداد دانشجویان آن کمتر از حد مشخصی است. سندی که قرار است فصل جدیدی در راستای ارتقای آموزش عالی کشور بگشاید. سندی که فقط خبر تصویب و ابلاغ آن در سال گذشته منتشر شد و پس از آن در سکوت خبری به سر می‌برد. هیچ خبری از این سند نیست جز اینکه هنوز آیین‌نامه اجرایی آن تدوین نشده است.
محمد مهدی‌نژاد نوری، معاون پژوهشی وزیر پیشین علوم در دولت دهم، درباره تأثیر سند آمایش بر آموزش عالی با گذشت حدود یک سال از تصویب آن، می‌گوید: باید زمان زیادی بگذرد تا آثار و نتایج طرح آمایش معلوم شود زیرا از کارهای عجلهای و فوری، چیزی درنمی‌آید. ضمناً برخی از تصمیمات به این دلیل که بار سیاسی دارد، معمولاً در نزدیکی انتخابات متوقف می‌شود. اما درباره اینکه آثار این طرح مشخص شده یا اقداماتی در این راستا سازماندهی شده باشد، خبری نیست.
رد پای سند آمایش در بودجه ۹۶ نیست
بودجه ۹۶ و برنامه ششم توسعه از دغدغه‌های جدی این روزهای بهارستان‌نشین‌هاست. مهدی‌نژاد می‌گوید: لایحه بودجه ۹۶ را دیدم، بخشی از اعتبارات دانشگاه‌ها و وزارت علوم باید متأثر از سند آمایش باشد اما ارجاعی به سند آمایش نبود بلکه بودجه طبق روند مرسوم سال‌های گذشته دنبال می‌شد. در بودجه ۹۶ رد پای این سند را ندیدم که مثلاً فلان بند به استناد سند آمایش است.
او توضیح می‌دهد: سند آمایش به بررسی تفکیک رشته‌های مورد نیاز در مناطق و نوع برگزاری و پاسخ به وضعیت کنونی و فاصله با شرایط مطلوب می‌پردازد. اینکه تعداد واحدهای آموزش عالیِ موجود باید کم شود یا زیاد؛ ادغام شود یا توسعه یابد؛ تعداد دانشجویانی که در هر رشته و مقطع باید داشته باشیم حتی از نظر تفکیک جنسیتی؛ و تعداد دانشجویان مورد نیاز در هر مقطع و رشته، مسایلی است که در چهارچوب طرح آمایش مطرح شده و برنامه‌ریزی‌ها مبتنی بر این موارد است که در یک افق زمان‌بندیِ مشخص اجرا می‌شود.
این عضو هیأت‌علمی دانشگاه مالک اشتر با بیان اینکه این سند باید با نیازها و برنامه‌های کشور متناسب‌سازی شود، خاطرنشان می‌کند: این طرح الزاماً به معنای کوچک‌سازی یا ادغام نیست، جایی نیاز به توسعه دارد و بعضی جاها نیاز به حذف است. مجموعه اقدامات متنوعی برای سند آمایش تعریف شده و این‌طور نیست که اگر دانشگاه‌هایی با هم ادغام شدند، به معنای اجرایی‌شدن سند آمایش است. به گفته او، پیش‌بینی آثار این اقدامات بسیار اهمیت دارد و سند آمایش با نگاه به این آثار تهیه می‌شود.
اصل ماجرا، پیاده‌سازی است
تدوین سند آمایش ۶ سال به طول انجامید و ۲ دولت درگیر آن بودند. مهدی‌نژاد معتقد است: سندی هم که تصویب شده است چندان مورد اجماع نیست زیرا بخش مهم تدوین اسناد راهبردی، تفاهم‌سازی و به‌وحدت‌نظررساندن آرا است. مثلاً تدوین نقشه جامع علمی کشور ۵ سال طول کشید در حالی که تهیه چنین نقشه‌ای بایستی یک یا ۲ ساله باشد.
به گفته مهدی‌نژاد، اینکه تدوین و تصویب چنین سندی این‌قدر طول کشیده، یک داستان است و پیاده‌سازی آن، داستانی مهمتر. تیم جدیدی که پای کار آمده، نه اعتقادی به سند آمایش دارد و نه تلاشی برای پیاده‌سازی آن انجام می‌دهد. مدیریت راهبردی می‌گوید که تهیه سند ۱۵ درصد راه است و ۸۵ درصد دیگر، پیاده‌سازی و اجرای درست آن است. اصل ماجرا، پیاده‌سازی است.
این استاد دانشگاه می‌گوید: کسانی که این سند را تدوین کرده اند، با وجود همه اختلاف نظرها، در پیاده‌سازی چه کرده‌اند؟ این سند طی چند سال قرار است محقق شود؟ آیا به پیامدها و آثار این موضوع فکر کرده‌اند؟ تدبیری اندیشیده‌اند که اگر این آثار زیان‌بار است، پیامدهایش را کاهش دهند؟ البته فعلاً دست نگه داشته‌اند چون انتخابات نزدیک است و با خودشان می‌گویند اگر دوره بعد بودیم، این سند و اجرای چنین اسنادی ممکن است تنش‌هایی در پی داشته باشد.
مدیر جسور نداریم
او درباره موازی‌کاری بین اسناد بالادستی تدوین‌شده برای آموزش عالی عنوان می‌کند: اینها با هم موازی‌کاری ندارد. نقشه جامع علمی کشور به محتوا می‌پردازد. نقشه و سند آمایش، زمانمند نیستند ولی برنامه‌های توسعه ۵ ساله، زمانمند هستند. نقشه جامع مثل این می‌ماند که شهری را طراحی و شروع به اجرای آن کنید. سند آمایش بخشی از تحقق اهداف این نقشه است که مثلاً اگر قرار است عدالت آموزشی محقق گردد، چطور انجام شود یا اگر قرار است از ظرفیت‌های مردمی استفاده شود، به چه شکلی عملی گردد؟ اگر قرار است نیازمحوری رعایت شود چطور به صحنه عملیات وارد شود؟ در واقع لایه پایین‌تر از نقشه جامع علمی کشور، بحث‌های آمایشی می‌شود.
مهدی‌نژاد عمده مشکلات را در بخش اجرایی دانسته و می‌گوید: اهداف و راه روشن است اما همت تحقق آن، کمتر وجود دارد. وقتی مدیران می‌خواهند آرام بیایند و بروند و جسارت عملیاتی ندارند، عبور از مشکلات با چنین مدیری امکان‌پذیر نیست.
معاون پژوهشی وزیر پیشین علوم درباره اینکه به اجرای سند آمایش خوشبین هست، پاسخ می‌دهد: در وضعیت کنونی، خیر. چون گیر اصلی در پیاده‌سازی است و مشکلات همچنان وجود دارد. اگرچه به خود سند هم ایراداتی دارم اما وقتی این سند تدوین شده، عوامل پیاده‌سازی آن به‌درستی پیش‌بینی نشده است و شاید ۲۰ درصد از این سند هم اجرا نشود.
نظر شما